مركز تحقيقات و پژوهش(متوپ)

مباني نظري تيزهوشان و آموزش استعدادهاي درخشان (سمپاد)

توضيحات: 79صفحه فارسي (word) با منابع كامل

تحقيق آماده با رفرنس دهي كامل فارسي و انگليسي و پانويس ها مناسب براي پروپوزال و پايان نامه

خلاصه اي از كار:

-آموزش استعدادهاي درخشان

- چه كساني تيز هوش هستند؟

گرچه نمره آزمون هوش مي تواند ملاك نسبتاً خوبي براي تعيين و تعريف افراد با هوش باشد اما بايد توجه داشت كه اين گونه آزمون ها قادر به اندازه گيري همه جنبه هاي هوش نيستند، براي مثال يكي از جنبه هاي تيز هوشي كه در تعريف و شناسايي آنان به كار مي رود قدرت رهبري و مديريت ونيز خلاقيت آنان است كه تست هاي هوش نمي تواند اين ويژگي را اندازه گيري كند (ملك پور ، 1380).

...............

- آموزش تيز هوشان

در مورد آموزش تيز هوشان دو ديد گاه متفاوت وجود دارد. گروهي معتقدند ايجاد يك برنامه آموزشي ويژه براي تيز هوشان و جدا كردن اين دانش آموزان از افراد عادي آن‌ها را به عنوان تافته جدا بافته نشان مي دهد و ممكن است تيز هوشان دوستان خود را از دست بدهند و محيط هاي آموزشي متفاوت باعث ايجاد تفاوتهاي قابل توجهي در خود پنداري و طرز فكر اين دانش آموزان شود(گالاكر^[1]، جيمز^[2] ، 1998، به نقل از مهدي زاده و رضواني، 1377).

.................

- ضرورت توجه به آموزش استعدادهاي درخشان

همان طور كه افراد از نظر ظاهري با هم متفاوتند از نظر خصايص رواني مانند هوش، استعداد و رغبت هم تفاوت هاي آشكاري در افراد وجود دارد. تفاوت هاي فردي از قديم مورد توجه فلاسفه و انديشمندان تربيتي بوده چنان كه افلاطون در كتاب جمهوريت عنوان مي كند كه هر فرد بايد به شغلي متناسب با استعدادها و توانايي هايش گمارده شود و اشاره مي كند كه اشخاص بطور يكسان به دنيا نمي آيند بلكه از نظر استعدادهاي طبيعي با يكديگر تفاوت دارند. يك شخص براي نوع خاصي از شغل و ديگري براي شغلي ديگر مناسب است(آناستازي،^[3] 1985 به نقل از ناسار، 1385).

................

- نظام آموزش استعدادهاي درخشان

در نظام آموزش و پرورش، دانش آموزان تيزهوش و با استعداد در گروه هاي سني و پايه هاي تحصيلي مختلف، مشغول تحصيل مي باشند. به عقيده ليون^[4](1981) آن ها نه به لحاظ نژاد، وضعيت اجتماعي، اقتصادي و ملّيت بلكه به لحاظ توانايي هاي استثنايي خود در اقليت قرار دارند. گالاكر(1998) بر اين باور است كه دانش آموزان تيزهوش از ميان كودكان استثنايي كمترين خدمات را دريافت مي كنند(شكوهي يكتا و پرند، 1386).

.........

- اهداف آموزش استعدادهاي درخشان

در عصر حاضر هسته مركزي آموزش استعدادهاي درخشان، علاوه بر مهارت هاي شناختي، توجه به مهارت هاي غيرشناختي مي باشد. در اين زمينه مي توان از بررسي گاردنرز گود وركس^[5] نام برد كه بر تعالي، اخلا و مشاركت تأكيد مي كند و اين نتيجه گيري را عنوان مي كند كه بسياري از افراد جوان، خواهان كار براي بهتر كردن جهان هستند(فيش من و گاردنر،^[6] 2009). هم چنين بررسي استنبرگ^[7](1998) بر روي هوش، كه هدف آن دستيابي به خير عمومي از طريق تعادل بين منافع درون شخصي، بين شخصي و فراشخصي مي باشد؛ و تأكيد سليگمان^[8](1998) بر روانشناسي مثبت، كه با توسعه قدرت ها و فضيلت هاي صفاتي، سر و كار دارد(رنزولي، 2012).

............

- اهداف برنامه هاي آموزشي دانش آموزان تيزهوش و بااستعداد

* تهيه برنامه براي كمك به برآورده ساختن نيازهاي رواني، اجتماعي، آموزشي و شغلي دانش آموزان تيزهوش و با استعداد

* كمك براي آماده شدن در انتخاب هوشمندانه، يادگيري مستقل، حل مسأله و عمل خودانگيخته

* تقويت مهارت هاي حل مسأله، تفكر خلاق، برقراري ارتباط، مطالعه مستقل و پژوهش

* تقويت علايق فردي

* دور هم جمع كردن دانش آموزان توانمند و انگيخته براي حمايت و انگيزش عمومي

* به حداكثر رساندن يادگيري فردي و به حداقل رساندن بي حوصلگي، سردرگمي، و ناكامي

* به طور خلاصه، كمك به دانش آموزان در جهت شناختن توان بالقوه خود و كمك هايشان به خود و جامعه(ديويس و ريم،2004، ترجمه بناب، 1390).

.........

- تاريخچه آموزش تيزهوشان

1) تاريخچه تيزهوشي و آموزش تيزهوشان در جهان

«تيزهوش» شناخته شدن به ارزش هاي هر فرهنگ در زمان و مكان وابسته است. چنين نبوده كه داشتن مهارت هاي تحصيلي عمومي يا استعداد در بخش هاي اختصاصي تر هنري، علمي، اقتصادي، يا ورزشي به صورت پيوسته «تيزهوشي هاي» مطلوب به شمار آمده باشد..

............

) آموزش تيزهوشان در ايران

- زمينه فرهنگي آموزش و پرورش استعدادهاي درخشان در ايران تا عصر حاضر

جستجو براي نشانه هاي آموزش و پرورش استعدادهاي برتر در ايران پيش از اسلام به صورتي همه گير و قابل اعتنا جستجويي بيهوده به نظر مي رسد. نژادپرستي و اشرافي گري و اعتقاد به تفاوت ماهوي و ذاتي انسان ها در پيش از اسلام، اجازه آموزش براساس استعداد را نمي داد. روايت فردوسي از نگاه سردار ايراني، رستم فرخزاد نسبت به نژاد غيرايراني، از نظريه حاكم بر ايرانيان، نسبت به برتري نژادي حكايت مي كند. حكايت مشهور تقاضاي يك پيشه ور از انوشيروان تا فرزندش خواندن و نوشتن بياموزد و رد اين تقاضا از جانب انوشيروان. مستقل از سنديت اين داستان نشانه اي است از انحصاري بودن آموزش در دست اقشار خاص(ناتل خانلري، 1374).

.................

- نخستين مراكز آموزش تيزهوشان ايران

دبستان هشدار، نخستين دبستان تيزهوشان در ايران بود كه در منطقه 6 كنوني آموزش و پرورش شهر تهران، در سال تحصيلي 47- 1346 در مقطع تحصيلي ابتدايي با 14 دانش آموز دختر و 6 دانش آموز پسر، در چهار كلاس و بصورت مختلط تشكيل شد. در سال 1348، نخستين مدرسه استعدادهاي درخشان با نام مركز آموزش كودكان باهوش، تحت نظر اين اداره كل، كار خويش را آغاز كرد. اين مركز تا سال 1357 با فراز و فرودهاي مختلفي به فعاليت خود ادامه داد. در برخي سال ها(1348 تا 1350 و نيز 1352 تا 1354) اين مركز مقطع آمادگي(پيش دبستاني) را نيز تحت پوشش قرار داد. ضمن اين كه از سال 1351، مقطع راهنمايي تحصيلي نيز به فعاليت هاي اين مركز افزوده گشت. نكته قابل توجه در فعاليت اين مركز، وجود خطاي گزينشي در انتخاب دانش آموزان بود كه موجب تغييرات مداوم تعداد دانش آموزان، بر اثر انجام گزينش جديد و نيز انتقال برخي از دانش آموزان به مراكز آموزشي عادي مي شد(اژه اي، 1376).

.............

- چالش هاي فعلي در آموزش و پرورش استعدادهاي درخشان

اين چالش ها عبارتند از:

يك: عدالت آموزشي و توجه خاص به تيزهوشان. در اين مورد گذشته از لزوم تعريف عدالت و تفكيك آن از مساوات لازم است تعريف هوش و تيزهوشي در روان شناسي مدرن و تفكيك آن از مفهوم «عقل» در فرهنگ اسلامي – ايراني به طور دقيق بيان شود. هم چنين به اين سؤال پاسخ داده شود كه آيا هزينه بيشتر براي آموختن شخصي كه آمادگي آموختن در او بيشتر است به منظور بازدهي بيشتر او به اجتماع فردا به معناي نفي عدالت هست؟ يا خير.

.................

- آموزش و پرورش استعدادهاي درخشان

- روش هاي عمومي آموزش تيزهوشان

شيوه هاي آموزش خاص تيزهوشان متفاوت و متنوع است اما مي توان اين شيوه ها را با تسامح تحت سه عنوان خلاصه و طبقه بندي كرد:

(1) تفكيك يا جداسازي^[9]

(2) تسريع^[10]

(3) غني سازي.^[11]

..............

- پرورش استعدادهاي درخشان

- ويژگي هاي شخصيتي تيزهوش

تيزهوشي قلمروهاي انگيزشي، گرايشي، شناختي، نگرشي، شخصيتي، رفتاري و جسماني را در بر مي گيرد. شناخت، پيشرفت علمي، سرگرمي اختصاصي، قوام فردي، تعاون، كمال، نظم و امنيت، عمده ترين نيازهاي تيزهوشي به شمار مي‌آيد. از لحاظ جنبه هاي اجتماعي، نيازهاي برجسته و مهمي نظير: پذيرش اجتماعي، تعديل انتظارات جامعه، درك صحيح، منزلت يابي اجتماعي، پيشرفت، اعتلاي فرهنگي جامعه، محبت، شناخت صحيح جامعه، حمايت اجتماعي، حرمت، استقلال و حفظ فرديت، امنيت محيطي و تعامل اجتماعي وجود دارد. جنبه هاي هيجاني تفكر واگرا، تحريك پذيري، حساسيت فوق العاده، دريافت برجسته و تفرد، مهمترين خصايص عاطفي تيزهوشان را تشكيل مي دهد. فرد تيزهوش از مشكلات انگيزشي و هيجاني خاصي رنج مي برد.

ساختار شخصيتي تيزهوشي خصيصه هاي رهبري، مسئوليت پذيري و آرامش دروني را شامل مي شود. اما افسردگي از مهمترين مسائل شخصيتي و رواني است كه فرد تيزهوش را رنج مي دهد. اصل پشتكار و پيگيري در فعاليت مورد علاقه بر الگوهاي رفتاري تيزهوش حاكم است. بطور كلي سلامت جسماني تيزهوش بر فرد عادي برتري دارد. در يك جمع بندي مي توان تيزهوش را در يك نظام رواني ويژه نشأت يافته از زمينه هاي ارثي دانست كه مركب از خصايص شخصيتي، زمينه هاي انگيزشي و عاطفي، ملاحظات نگرشي، توانايي هاي شناختي و الگوهاي رفتاري خاص است و تحت تأثير شرايط محيطي، دگرگون پذير است(محبي آشتياني، 1386).

..............

-مسائل و مشكلات خاص تيزهوشان

شناسايي استعدادهاي درخشان گاه ممكن است مشكلاتي به همراه داشته باشد: ايزولاسيون اجتماعي، ايجاد نگرش ها و رفتارهاي خودخواهانه، جلوگيري از پرورش شخصيت بعلت فشارهاي بيروني براي كسب موفقيت(هلر،^[12] 2004).

..................

- ملاحظات پرورشي و سلامت شخصيت تيزهوشان

در مدل آموزش تيزهوشان روپر،^[13] به طور واضح كليت شخص در مركز قرار مي گيرد. آموزش به منظور موفق شدن باعث مي شود تا «خود» فرد جوان ناديده گرفته شود، در حالي كه آموزش به منظور زندگي، زمينه رشد «خود» كه مهمترين عنصر در برنامه خود شكوفايي و وابستگي متقابل مي باشد را فراهم مي آورد.

اجزاي اساي برنامه «روپر» عبارتند از:

..............

- استانداردهاي برنامه تيزهوشان

-منبع الف: انجمن ملّي كودكان تيزهوش^[14](NAGC، 1988)

استاندارد 1: برنامه ريزي درسي و آموزشي

1. برنامه ريزي درسي براي يادگيرنده ي تيزهوش در فراخناي 12 سال تحصيلي بايد متنوع باشد.

2. برنامه كلاس و آموزش براي مطابقت با تك تك نيازهاي يادگيرندگان سرآمد بايستي سازگار، قابل تغيير يا جايگزيني باشد.

................

- مؤلفه هاي نظام آموزش استعدادهاي درخشان

- سازمان و مديريت كلان

در طليعه قرن جديد كه سازمان ها به خصوص نهادهاي آموزشي با محيط رقابت جهاني مواجه هستند، همواره نياز به تغييرات ريشه اي و خلاقيت هاي كاري احساس مي شود. ويژگي سازمان هاي امروزي پويايي، پيچيدگي، ابهام و سنت گريزي است و دائماً از محيط اطراف خود تأثير مي پذيرند، و تغيير را به عنوان ضرورتي اجتناب ناپذير پذيرفته اند(گيجسل،^[15] 2003، به نقل از محمودوند، 1390).

.................

-ارتقاي حرفه اي معلمان تربيت معلّم، ضمن خدمت

بر اساس بررسي هاي انجام شده، آموزش ضمن خدمت معلّمان بخش مهمي از برنامه هاي آموزشي كشورهاي موفق در امر آموزش و پرورش دانش آموزان مستعد و تيزهوش را تشكيل مي دهد. اين كشورها ضمن ارزيابي برنامه هاي آموزشي خود به انجام تحقيقات متعددي در زمينه آموزش و پرورش دانش آموزان مستعد پرداخته اند. برنامه آموزشي «ايلي نويز»^[16] در سال 1965 يكي از برنامه هاي ابتكاري و موفقي بوده كه انواعي از امكانات تقريباً ويژه را براي دانش آموزان مستعد و تيزهوش فراهم آورده است. اين برنامه ضمن بي نظير بودن در معنا و مفهوم در برپايي يكي از جامع ترين برنامه هاي ارزيابي نيز بي همتا بوده است(گالاكر، ترجمه مهدي زاده و رضواني، 1377).

........................

- فضاي فيزيكي مدارس و ساختمان هاي آموزشي

فضاي آموزشي معمولاً داراي دو بعد فيزيكي و فرهنگي است. بعد فيزيكي فضاي آموزشي، شامل محوطه مدرسه، فضاي سبز، ساختمان هاي آموزشي(كلاس ها، آزمايشگاه ها، كارگاه ها، كتابخانه، مراكز رايانه، سالن چندمنظوره، مركز ديداري و شنيداري) است كه براي محيط آموزش و يادگيري در نظر گرفته شده است. تجهيزات آموزشي امكانات و وسايلي است كه در كلاس درس، كتابخانه، آزمايشگاه، كارگاه، مراكز ديداري و شنيداري و مراكز رايانه وجود دارد.

تحقيقات گوناگون نشان مي دهد كه تسهيلات يكي مدرسه تأثيري اساسي بر عملكرد دانش آموزان و اثربخشي كار معلمان دارد. راحت بودن كلاس، درجه حرارت مناسب، نبود سر و صدا، نو بودن ساختمان و كم بودن عده دانش آموزان يك كلاس از عوامل بسيار مهم فيزيكي محسوب مي شوند(زماني و نصر اصفهاني، 1386).

.............

- منابع محتوايي آموزش استعدادهاي درخشان

دانش آموزان تيزهوش خصوصيات خود را با تركيبي متنوع نشان مي دهند. پس، طراحان برنامه ها بايد گزينه هايي را جمع كنند كه شامل طيف وسيعي از راه حل هاي ممكن باشد. چالش، تنوع، ارتباط خلاقيت، انعطاف پذيري، توانايي براي تصميم گيري و كشف مشكلات، تصاويري از برنامه هايي هستندكه ممكن است در تدوين برنامه براي اين جمعيت گردآوري شده باشد(پارك، 2003؛ ترجمه سهرابي و كرمي، 1384).

..................

- رويكردهاي برنامه درسي آموزش تيزهوشان

نظام هاي آموزشي نخبه پرور با شناسايي دانش آموزان بالقوه باهوش، با استعداد و توانمند و فراهم كردن امكانات مناسب، سعي دارند توانايي ها و استعدادهاي بالقوه آن ها را شكوفا كنند. در اين ميان، برنامه درسي از ابزار و اركان اصلي و زمينه ساز براي تحقق رويكرد نخبه پروري در نظام‌هاي آموزشي نخبه پرور است(يغموري و تجري، 1390)........

.................

موانع مؤثر در خلاقيت دانش آموزان تيزهوش

در اين راستا هر موقعيت يا برنامه اي كه مانع پرورش گسترش چنين تفكري گردد يا موجب كاهش يا انحراف آن گردد، نوعي از موقعيت ها و برنامه هاي خلاقيت زا است.

موانع مؤثر در خلاقيت دانش آموزان عبارتند از:

ترس از شكست: لازمه خلاقيت ريسك كردن و بررسي راه هاي مختلف است تا زماني كه ترس از شكست خوردن از طرف معلمان به دانش آموزان به روش هاي تكراري حل مسئله باعث از بين رفتن خلاقيت آن ها مي شود.

عدم اعتماد به نفس: بسياري از دانش آموزان از توانايي ها و استعدادهاي زيادي برخوردارند اما عدم اعتماد به خود، مانع بروز قواي خلاقه ي آن ها مي شود.

ترس از عدم استقلال: ترس از تحقير شدن توسط معلم مانع بزرگ ديگر در بروز خلاقيت و انجام دادن كارهاي تازه است(ميركمالي و خورشيدي، 1387).

.............

- عملكرد نظام آموزش استعدادهاي درخشان كشور

سازمان ملي پرورش استعدادهاي درخشان روند رو به گسترشي را در امر آموزش و پرورش تيزهوشان داشته است. اين سازمان، تنها نهاد بزرگي است كه در كشور وظيفه ارائه خدمات خاص به دانش آموزان تيزهوش در دوره هاي تحصيلي دبيرستاني و پايين تر از آن را بر عهده دارد.

...................

- وضعيت و چالش موجود در تقاضا براي ورود به مدارس

در چند دهه اخير با توجه به رويكرد سازمان ملي پرورش استعدادهاي درخشان(سمپاد) مبني بر گزينش دانش آموزان از طريق آزمون ورودي مدارس راهنمايي و دبيرستان سمپاد(موسوم به مدارس تيزهوشان) مدارس دولتي به صورت كلي و مدارس غيردولتي و آموزشگاه ها و موسسات آموزشي و فرهنگي به صورت ويژه به ارائه برنامه هاي ويژه اي براي آماده سازي دانش آموزان ابتدايي روي آورده اند و به تدريج بر جوانب مختلف خويش افزوده اند تا آنجا كه از برنامه هاي كوتاه مدت در پايان سال تحصيلي به گروه بندي دانش آموزان براي قبولي در تيزهوشان به مأموريت اصلي و فلسفه وجودي آن ها تبديل شده است. در اين مسير فعاليت هاي برنامه هاي مختلفي تحت عناوين مختلف با هدف آماده سازي دانش آموزان براي قبولي در تيزهوشان انجام مي پذيرد(اصغري نكاح، 1391). در جريان كلاس هاي تيزهوشان، معلمان مجبور به تدريس به شيوه سخنراني هستند كه يكي از عوامل بازداري خلاقيت كودكان است(كاظمي و جعفري، 1387).

.................

- راهكارهاي برون رفت از آسيب هاي خلاقيت زدا

1)اصلاح رويكرد آموزش تيزهوشان

راهكارهايي نظير اصلاح شيوه شناسايي تيزهوشان، تغيير رويه در جداسازي تيزهوشان از جريان عمومي با برنامه هاي غني سازي، اصلاح نگرش والدين و معلمان، ارتقاي شيوه نظارت سازماني و تدوين قوانين و برخورد مناسب با آسيب آفريني ها و جرايم آموزشي نظير تيزكوش پروري و ارزشمندسازي و گسترش برنامه هاي واقعي خلاقيت زا از جمله راهكارهايي هستند كه به برون رفت از بحران خلاقيت زدايي مضاعف كودكان در دوره تابستان تحت عنوان تيزهوشان كمك مي نمايد. انگيزه اصلي دانش آموزان و خانواده ها و مأموريت نهايي برنامه هاي خلاقيت زدايي مورد بحث، قبولي در مدارس سمپاد(يا تيزهوشان) است و لذا استفاده از آموزش فراگير و جدا نكردن دانش آموزان با استعداد از مدارس عادي، مي تواند رويكرد بنيادي باشد كه فلسفه وجودي كلاس هاي كنكوري تيزهوشان را زير سوال برده و از تب و تاب و از رونق بيندازد، شايان ذكر است رويه جداسازي دانش آموزان بااستعداد و جاي دادن آن ها در مدارس ويژه تيزهوشان، رويكرد آسيب زايي است كه آسيب هاي آموزشي و تربيتي بسياري به همراه دارد كه هويت بخشي كاذب و رقابت گرايي از جمله مهم ترين آن هاست(اصغري نكاح، 1391).

......................

- عوامل تأثيرگذار در نظام آموزش استعدادهاي درخشان

نظام آموزش و پرورش عمومي، محيط بيروني مادر در نظام آموزش استعدادهاي درخشان آموزش و پرورش در ايران محيطي است كه برنامه ها، امكانات و قوانين آن مستقيماً در نظام آموزش و پرورش استعدادهاي درخشان موثر است. اين تأثيرات عبارتند از:

1.عدم انعطاف برنامه درس

2. عدم امكان اعمال تسريع ملايم

3. عدم تنوع كتاب هاي درسي

4. عدم ارائه تخصصي خدمات مشاوره

................

الف)منابع فارسي

1. آتش سيرو، گ.، مهاجران،ب.، و ن.، شيرعليزاده، توانمندسازي تطبيقي آموزشي: مطالعه تطبيقي مولفه هاي توانمندسازي از ديدگاه مديران و معلمان مدارس متوسطه دولتي، اولين همايش ملي آموزش در ايران 1404.

2. آراسته، ح.، م.، محمودي راد.(1383). شناسايي، ويژگي ها و رشد نخبگان، فصل نامه رهيافت، شماره 34، ص 12-5.

3. آقاجاني، س.،نريماني، م. و س. آريان پوران.(1390). مقايسه كمال گرايي و تحمل ابهام در دانش آموزان دختر تيزهوش و عادي، فصلنامه ايراني كودكان استثنايي، سال يازدهم، شماره يك، صص 90-83.

[1] .Kaulagar

[2] .Jemez

[3]. Anastasian

[4]. Lyon

[5]. gardners good works

[6]. Fischman& Gardner

[7]. Sternberg

[8]. Seligman

[9]. separation

[10]. acceleration

[11]. enrichment

[12]. Heller

[13]. Roper

[14]. national association giften children

[15] . gijesel

[16] . Illi noise

مباني نظري تيزهوشان و آموزش استعدادهاي درخشان (سمپاد)

توضيحات: 79صفحه فارسي (word) با منابع كامل

تحقيق آماده با رفرنس دهي كامل فارسي و انگليسي و پانويس ها مناسب براي پروپوزال و پايان نامه

خلاصه اي از كار:

-آموزش استعدادهاي درخشان

- چه كساني تيز هوش هستند؟

گرچه نمره آزمون هوش مي تواند ملاك نسبتاً خوبي براي تعيين و تعريف افراد با هوش باشد اما بايد توجه داشت كه اين گونه آزمون ها قادر به اندازه گيري همه جنبه هاي هوش نيستند، براي مثال يكي از جنبه هاي تيز هوشي كه در تعريف و شناسايي آنان به كار مي رود قدرت رهبري و مديريت ونيز خلاقيت آنان است كه تست هاي هوش نمي تواند اين ويژگي را اندازه گيري كند (ملك پور ، 1380).

...............

- آموزش تيز هوشان

در مورد آموزش تيز هوشان دو ديد گاه متفاوت وجود دارد. گروهي معتقدند ايجاد يك برنامه آموزشي ويژه براي تيز هوشان و جدا كردن اين دانش آموزان از افراد عادي آن‌ها را به عنوان تافته جدا بافته نشان مي دهد و ممكن است تيز هوشان دوستان خود را از دست بدهند و محيط هاي آموزشي متفاوت باعث ايجاد تفاوتهاي قابل توجهي در خود پنداري و طرز فكر اين دانش آموزان شود(گالاكر^[1]، جيمز^[2] ، 1998، به نقل از مهدي زاده و رضواني، 1377).

.................

- ضرورت توجه به آموزش استعدادهاي درخشان

همان طور كه افراد از نظر ظاهري با هم متفاوتند از نظر خصايص رواني مانند هوش، استعداد و رغبت هم تفاوت هاي آشكاري در افراد وجود دارد. تفاوت هاي فردي از قديم مورد توجه فلاسفه و انديشمندان تربيتي بوده چنان كه افلاطون در كتاب جمهوريت عنوان مي كند كه هر فرد بايد به شغلي متناسب با استعدادها و توانايي هايش گمارده شود و اشاره مي كند كه اشخاص بطور يكسان به دنيا نمي آيند بلكه از نظر استعدادهاي طبيعي با يكديگر تفاوت دارند. يك شخص براي نوع خاصي از شغل و ديگري براي شغلي ديگر مناسب است(آناستازي،^[3] 1985 به نقل از ناسار، 1385).

................

- نظام آموزش استعدادهاي درخشان

در نظام آموزش و پرورش، دانش آموزان تيزهوش و با استعداد در گروه هاي سني و پايه هاي تحصيلي مختلف، مشغول تحصيل مي باشند. به عقيده ليون^[4](1981) آن ها نه به لحاظ نژاد، وضعيت اجتماعي، اقتصادي و ملّيت بلكه به لحاظ توانايي هاي استثنايي خود در اقليت قرار دارند. گالاكر(1998) بر اين باور است كه دانش آموزان تيزهوش از ميان كودكان استثنايي كمترين خدمات را دريافت مي كنند(شكوهي يكتا و پرند، 1386).

.........

- اهداف آموزش استعدادهاي درخشان

در عصر حاضر هسته مركزي آموزش استعدادهاي درخشان، علاوه بر مهارت هاي شناختي، توجه به مهارت هاي غيرشناختي مي باشد. در اين زمينه مي توان از بررسي گاردنرز گود وركس^[5] نام برد كه بر تعالي، اخلا و مشاركت تأكيد مي كند و اين نتيجه گيري را عنوان مي كند كه بسياري از افراد جوان، خواهان كار براي بهتر كردن جهان هستند(فيش من و گاردنر،^[6] 2009). هم چنين بررسي استنبرگ^[7](1998) بر روي هوش، كه هدف آن دستيابي به خير عمومي از طريق تعادل بين منافع درون شخصي، بين شخصي و فراشخصي مي باشد؛ و تأكيد سليگمان^[8](1998) بر روانشناسي مثبت، كه با توسعه قدرت ها و فضيلت هاي صفاتي، سر و كار دارد(رنزولي، 2012).

............

- اهداف برنامه هاي آموزشي دانش آموزان تيزهوش و بااستعداد

* تهيه برنامه براي كمك به برآورده ساختن نيازهاي رواني، اجتماعي، آموزشي و شغلي دانش آموزان تيزهوش و با استعداد

* كمك براي آماده شدن در انتخاب هوشمندانه، يادگيري مستقل، حل مسأله و عمل خودانگيخته

* تقويت مهارت هاي حل مسأله، تفكر خلاق، برقراري ارتباط، مطالعه مستقل و پژوهش

* تقويت علايق فردي

* دور هم جمع كردن دانش آموزان توانمند و انگيخته براي حمايت و انگيزش عمومي

* به حداكثر رساندن يادگيري فردي و به حداقل رساندن بي حوصلگي، سردرگمي، و ناكامي

* به طور خلاصه، كمك به دانش آموزان در جهت شناختن توان بالقوه خود و كمك هايشان به خود و جامعه(ديويس و ريم،2004، ترجمه بناب، 1390).

.........

- تاريخچه آموزش تيزهوشان

1) تاريخچه تيزهوشي و آموزش تيزهوشان در جهان

«تيزهوش» شناخته شدن به ارزش هاي هر فرهنگ در زمان و مكان وابسته است. چنين نبوده كه داشتن مهارت هاي تحصيلي عمومي يا استعداد در بخش هاي اختصاصي تر هنري، علمي، اقتصادي، يا ورزشي به صورت پيوسته «تيزهوشي هاي» مطلوب به شمار آمده باشد..

............

) آموزش تيزهوشان در ايران

- زمينه فرهنگي آموزش و پرورش استعدادهاي درخشان در ايران تا عصر حاضر

جستجو براي نشانه هاي آموزش و پرورش استعدادهاي برتر در ايران پيش از اسلام به صورتي همه گير و قابل اعتنا جستجويي بيهوده به نظر مي رسد. نژادپرستي و اشرافي گري و اعتقاد به تفاوت ماهوي و ذاتي انسان ها در پيش از اسلام، اجازه آموزش براساس استعداد را نمي داد. روايت فردوسي از نگاه سردار ايراني، رستم فرخزاد نسبت به نژاد غيرايراني، از نظريه حاكم بر ايرانيان، نسبت به برتري نژادي حكايت مي كند. حكايت مشهور تقاضاي يك پيشه ور از انوشيروان تا فرزندش خواندن و نوشتن بياموزد و رد اين تقاضا از جانب انوشيروان. مستقل از سنديت اين داستان نشانه اي است از انحصاري بودن آموزش در دست اقشار خاص(ناتل خانلري، 1374).

.................

- نخستين مراكز آموزش تيزهوشان ايران

دبستان هشدار، نخستين دبستان تيزهوشان در ايران بود كه در منطقه 6 كنوني آموزش و پرورش شهر تهران، در سال تحصيلي 47- 1346 در مقطع تحصيلي ابتدايي با 14 دانش آموز دختر و 6 دانش آموز پسر، در چهار كلاس و بصورت مختلط تشكيل شد. در سال 1348، نخستين مدرسه استعدادهاي درخشان با نام مركز آموزش كودكان باهوش، تحت نظر اين اداره كل، كار خويش را آغاز كرد. اين مركز تا سال 1357 با فراز و فرودهاي مختلفي به فعاليت خود ادامه داد. در برخي سال ها(1348 تا 1350 و نيز 1352 تا 1354) اين مركز مقطع آمادگي(پيش دبستاني) را نيز تحت پوشش قرار داد. ضمن اين كه از سال 1351، مقطع راهنمايي تحصيلي نيز به فعاليت هاي اين مركز افزوده گشت. نكته قابل توجه در فعاليت اين مركز، وجود خطاي گزينشي در انتخاب دانش آموزان بود كه موجب تغييرات مداوم تعداد دانش آموزان، بر اثر انجام گزينش جديد و نيز انتقال برخي از دانش آموزان به مراكز آموزشي عادي مي شد(اژه اي، 1376).

.............

- چالش هاي فعلي در آموزش و پرورش استعدادهاي درخشان

اين چالش ها عبارتند از:

يك: عدالت آموزشي و توجه خاص به تيزهوشان. در اين مورد گذشته از لزوم تعريف عدالت و تفكيك آن از مساوات لازم است تعريف هوش و تيزهوشي در روان شناسي مدرن و تفكيك آن از مفهوم «عقل» در فرهنگ اسلامي – ايراني به طور دقيق بيان شود. هم چنين به اين سؤال پاسخ داده شود كه آيا هزينه بيشتر براي آموختن شخصي كه آمادگي آموختن در او بيشتر است به منظور بازدهي بيشتر او به اجتماع فردا به معناي نفي عدالت هست؟ يا خير.

.................

- آموزش و پرورش استعدادهاي درخشان

- روش هاي عمومي آموزش تيزهوشان

شيوه هاي آموزش خاص تيزهوشان متفاوت و متنوع است اما مي توان اين شيوه ها را با تسامح تحت سه عنوان خلاصه و طبقه بندي كرد:

(1) تفكيك يا جداسازي^[9]

(2) تسريع^[10]

(3) غني سازي.^[11]

..............

- پرورش استعدادهاي درخشان

- ويژگي هاي شخصيتي تيزهوش

تيزهوشي قلمروهاي انگيزشي، گرايشي، شناختي، نگرشي، شخصيتي، رفتاري و جسماني را در بر مي گيرد. شناخت، پيشرفت علمي، سرگرمي اختصاصي، قوام فردي، تعاون، كمال، نظم و امنيت، عمده ترين نيازهاي تيزهوشي به شمار مي‌آيد. از لحاظ جنبه هاي اجتماعي، نيازهاي برجسته و مهمي نظير: پذيرش اجتماعي، تعديل انتظارات جامعه، درك صحيح، منزلت يابي اجتماعي، پيشرفت، اعتلاي فرهنگي جامعه، محبت، شناخت صحيح جامعه، حمايت اجتماعي، حرمت، استقلال و حفظ فرديت، امنيت محيطي و تعامل اجتماعي وجود دارد. جنبه هاي هيجاني تفكر واگرا، تحريك پذيري، حساسيت فوق العاده، دريافت برجسته و تفرد، مهمترين خصايص عاطفي تيزهوشان را تشكيل مي دهد. فرد تيزهوش از مشكلات انگيزشي و هيجاني خاصي رنج مي برد.

ساختار شخصيتي تيزهوشي خصيصه هاي رهبري، مسئوليت پذيري و آرامش دروني را شامل مي شود. اما افسردگي از مهمترين مسائل شخصيتي و رواني است كه فرد تيزهوش را رنج مي دهد. اصل پشتكار و پيگيري در فعاليت مورد علاقه بر الگوهاي رفتاري تيزهوش حاكم است. بطور كلي سلامت جسماني تيزهوش بر فرد عادي برتري دارد. در يك جمع بندي مي توان تيزهوش را در يك نظام رواني ويژه نشأت يافته از زمينه هاي ارثي دانست كه مركب از خصايص شخصيتي، زمينه هاي انگيزشي و عاطفي، ملاحظات نگرشي، توانايي هاي شناختي و الگوهاي رفتاري خاص است و تحت تأثير شرايط محيطي، دگرگون پذير است(محبي آشتياني، 1386).

..............

-مسائل و مشكلات خاص تيزهوشان

شناسايي استعدادهاي درخشان گاه ممكن است مشكلاتي به همراه داشته باشد: ايزولاسيون اجتماعي، ايجاد نگرش ها و رفتارهاي خودخواهانه، جلوگيري از پرورش شخصيت بعلت فشارهاي بيروني براي كسب موفقيت(هلر،^[12] 2004).

..................

- ملاحظات پرورشي و سلامت شخصيت تيزهوشان

در مدل آموزش تيزهوشان روپر،^[13] به طور واضح كليت شخص در مركز قرار مي گيرد. آموزش به منظور موفق شدن باعث مي شود تا «خود» فرد جوان ناديده گرفته شود، در حالي كه آموزش به منظور زندگي، زمينه رشد «خود» كه مهمترين عنصر در برنامه خود شكوفايي و وابستگي متقابل مي باشد را فراهم مي آورد.

اجزاي اساي برنامه «روپر» عبارتند از:

..............

- استانداردهاي برنامه تيزهوشان

-منبع الف: انجمن ملّي كودكان تيزهوش^[14](NAGC، 1988)

استاندارد 1: برنامه ريزي درسي و آموزشي

1. برنامه ريزي درسي براي يادگيرنده ي تيزهوش در فراخناي 12 سال تحصيلي بايد متنوع باشد.

2. برنامه كلاس و آموزش براي مطابقت با تك تك نيازهاي يادگيرندگان سرآمد بايستي سازگار، قابل تغيير يا جايگزيني باشد.

................

- مؤلفه هاي نظام آموزش استعدادهاي درخشان

- سازمان و مديريت كلان

در طليعه قرن جديد كه سازمان ها به خصوص نهادهاي آموزشي با محيط رقابت جهاني مواجه هستند، همواره نياز به تغييرات ريشه اي و خلاقيت هاي كاري احساس مي شود. ويژگي سازمان هاي امروزي پويايي، پيچيدگي، ابهام و سنت گريزي است و دائماً از محيط اطراف خود تأثير مي پذيرند، و تغيير را به عنوان ضرورتي اجتناب ناپذير پذيرفته اند(گيجسل،^[15] 2003، به نقل از محمودوند، 1390).

.................

-ارتقاي حرفه اي معلمان تربيت معلّم، ضمن خدمت

بر اساس بررسي هاي انجام شده، آموزش ضمن خدمت معلّمان بخش مهمي از برنامه هاي آموزشي كشورهاي موفق در امر آموزش و پرورش دانش آموزان مستعد و تيزهوش را تشكيل مي دهد. اين كشورها ضمن ارزيابي برنامه هاي آموزشي خود به انجام تحقيقات متعددي در زمينه آموزش و پرورش دانش آموزان مستعد پرداخته اند. برنامه آموزشي «ايلي نويز»^[16] در سال 1965 يكي از برنامه هاي ابتكاري و موفقي بوده كه انواعي از امكانات تقريباً ويژه را براي دانش آموزان مستعد و تيزهوش فراهم آورده است. اين برنامه ضمن بي نظير بودن در معنا و مفهوم در برپايي يكي از جامع ترين برنامه هاي ارزيابي نيز بي همتا بوده است(گالاكر، ترجمه مهدي زاده و رضواني، 1377).

........................

- فضاي فيزيكي مدارس و ساختمان هاي آموزشي

فضاي آموزشي معمولاً داراي دو بعد فيزيكي و فرهنگي است. بعد فيزيكي فضاي آموزشي، شامل محوطه مدرسه، فضاي سبز، ساختمان هاي آموزشي(كلاس ها، آزمايشگاه ها، كارگاه ها، كتابخانه، مراكز رايانه، سالن چندمنظوره، مركز ديداري و شنيداري) است كه براي محيط آموزش و يادگيري در نظر گرفته شده است. تجهيزات آموزشي امكانات و وسايلي است كه در كلاس درس، كتابخانه، آزمايشگاه، كارگاه، مراكز ديداري و شنيداري و مراكز رايانه وجود دارد.

تحقيقات گوناگون نشان مي دهد كه تسهيلات يكي مدرسه تأثيري اساسي بر عملكرد دانش آموزان و اثربخشي كار معلمان دارد. راحت بودن كلاس، درجه حرارت مناسب، نبود سر و صدا، نو بودن ساختمان و كم بودن عده دانش آموزان يك كلاس از عوامل بسيار مهم فيزيكي محسوب مي شوند(زماني و نصر اصفهاني، 1386).

.............

- منابع محتوايي آموزش استعدادهاي درخشان

دانش آموزان تيزهوش خصوصيات خود را با تركيبي متنوع نشان مي دهند. پس، طراحان برنامه ها بايد گزينه هايي را جمع كنند كه شامل طيف وسيعي از راه حل هاي ممكن باشد. چالش، تنوع، ارتباط خلاقيت، انعطاف پذيري، توانايي براي تصميم گيري و كشف مشكلات، تصاويري از برنامه هايي هستندكه ممكن است در تدوين برنامه براي اين جمعيت گردآوري شده باشد(پارك، 2003؛ ترجمه سهرابي و كرمي، 1384).

..................

- رويكردهاي برنامه درسي آموزش تيزهوشان

نظام هاي آموزشي نخبه پرور با شناسايي دانش آموزان بالقوه باهوش، با استعداد و توانمند و فراهم كردن امكانات مناسب، سعي دارند توانايي ها و استعدادهاي بالقوه آن ها را شكوفا كنند. در اين ميان، برنامه درسي از ابزار و اركان اصلي و زمينه ساز براي تحقق رويكرد نخبه پروري در نظام‌هاي آموزشي نخبه پرور است(يغموري و تجري، 1390)........

.................

موانع مؤثر در خلاقيت دانش آموزان تيزهوش

در اين راستا هر موقعيت يا برنامه اي كه مانع پرورش گسترش چنين تفكري گردد يا موجب كاهش يا انحراف آن گردد، نوعي از موقعيت ها و برنامه هاي خلاقيت زا است.

موانع مؤثر در خلاقيت دانش آموزان عبارتند از:

ترس از شكست: لازمه خلاقيت ريسك كردن و بررسي راه هاي مختلف است تا زماني كه ترس از شكست خوردن از طرف معلمان به دانش آموزان به روش هاي تكراري حل مسئله باعث از بين رفتن خلاقيت آن ها مي شود.

عدم اعتماد به نفس: بسياري از دانش آموزان از توانايي ها و استعدادهاي زيادي برخوردارند اما عدم اعتماد به خود، مانع بروز قواي خلاقه ي آن ها مي شود.

ترس از عدم استقلال: ترس از تحقير شدن توسط معلم مانع بزرگ ديگر در بروز خلاقيت و انجام دادن كارهاي تازه است(ميركمالي و خورشيدي، 1387).

.............

- عملكرد نظام آموزش استعدادهاي درخشان كشور

سازمان ملي پرورش استعدادهاي درخشان روند رو به گسترشي را در امر آموزش و پرورش تيزهوشان داشته است. اين سازمان، تنها نهاد بزرگي است كه در كشور وظيفه ارائه خدمات خاص به دانش آموزان تيزهوش در دوره هاي تحصيلي دبيرستاني و پايين تر از آن را بر عهده دارد.

...................

- وضعيت و چالش موجود در تقاضا براي ورود به مدارس

در چند دهه اخير با توجه به رويكرد سازمان ملي پرورش استعدادهاي درخشان(سمپاد) مبني بر گزينش دانش آموزان از طريق آزمون ورودي مدارس راهنمايي و دبيرستان سمپاد(موسوم به مدارس تيزهوشان) مدارس دولتي به صورت كلي و مدارس غيردولتي و آموزشگاه ها و موسسات آموزشي و فرهنگي به صورت ويژه به ارائه برنامه هاي ويژه اي براي آماده سازي دانش آموزان ابتدايي روي آورده اند و به تدريج بر جوانب مختلف خويش افزوده اند تا آنجا كه از برنامه هاي كوتاه مدت در پايان سال تحصيلي به گروه بندي دانش آموزان براي قبولي در تيزهوشان به مأموريت اصلي و فلسفه وجودي آن ها تبديل شده است. در اين مسير فعاليت هاي برنامه هاي مختلفي تحت عناوين مختلف با هدف آماده سازي دانش آموزان براي قبولي در تيزهوشان انجام مي پذيرد(اصغري نكاح، 1391). در جريان كلاس هاي تيزهوشان، معلمان مجبور به تدريس به شيوه سخنراني هستند كه يكي از عوامل بازداري خلاقيت كودكان است(كاظمي و جعفري، 1387).

.................

- راهكارهاي برون رفت از آسيب هاي خلاقيت زدا

1)اصلاح رويكرد آموزش تيزهوشان

راهكارهايي نظير اصلاح شيوه شناسايي تيزهوشان، تغيير رويه در جداسازي تيزهوشان از جريان عمومي با برنامه هاي غني سازي، اصلاح نگرش والدين و معلمان، ارتقاي شيوه نظارت سازماني و تدوين قوانين و برخورد مناسب با آسيب آفريني ها و جرايم آموزشي نظير تيزكوش پروري و ارزشمندسازي و گسترش برنامه هاي واقعي خلاقيت زا از جمله راهكارهايي هستند كه به برون رفت از بحران خلاقيت زدايي مضاعف كودكان در دوره تابستان تحت عنوان تيزهوشان كمك مي نمايد. انگيزه اصلي دانش آموزان و خانواده ها و مأموريت نهايي برنامه هاي خلاقيت زدايي مورد بحث، قبولي در مدارس سمپاد(يا تيزهوشان) است و لذا استفاده از آموزش فراگير و جدا نكردن دانش آموزان با استعداد از مدارس عادي، مي تواند رويكرد بنيادي باشد كه فلسفه وجودي كلاس هاي كنكوري تيزهوشان را زير سوال برده و از تب و تاب و از رونق بيندازد، شايان ذكر است رويه جداسازي دانش آموزان بااستعداد و جاي دادن آن ها در مدارس ويژه تيزهوشان، رويكرد آسيب زايي است كه آسيب هاي آموزشي و تربيتي بسياري به همراه دارد كه هويت بخشي كاذب و رقابت گرايي از جمله مهم ترين آن هاست(اصغري نكاح، 1391).

......................

- عوامل تأثيرگذار در نظام آموزش استعدادهاي درخشان

نظام آموزش و پرورش عمومي، محيط بيروني مادر در نظام آموزش استعدادهاي درخشان آموزش و پرورش در ايران محيطي است كه برنامه ها، امكانات و قوانين آن مستقيماً در نظام آموزش و پرورش استعدادهاي درخشان موثر است. اين تأثيرات عبارتند از:

1.عدم انعطاف برنامه درس

2. عدم امكان اعمال تسريع ملايم

3. عدم تنوع كتاب هاي درسي

4. عدم ارائه تخصصي خدمات مشاوره

................

الف)منابع فارسي

1. آتش سيرو، گ.، مهاجران،ب.، و ن.، شيرعليزاده، توانمندسازي تطبيقي آموزشي: مطالعه تطبيقي مولفه هاي توانمندسازي از ديدگاه مديران و معلمان مدارس متوسطه دولتي، اولين همايش ملي آموزش در ايران 1404.

2. آراسته، ح.، م.، محمودي راد.(1383). شناسايي، ويژگي ها و رشد نخبگان، فصل نامه رهيافت، شماره 34، ص 12-5.

3. آقاجاني، س.،نريماني، م. و س. آريان پوران.(1390). مقايسه كمال گرايي و تحمل ابهام در دانش آموزان دختر تيزهوش و عادي، فصلنامه ايراني كودكان استثنايي، سال يازدهم، شماره يك، صص 90-83.

[1] .Kaulagar

[2] .Jemez

[3]. Anastasian

[4]. Lyon

[5]. gardners good works

[6]. Fischman& Gardner

[7]. Sternberg

[8]. Seligman

[9]. separation

[10]. acceleration

[11]. enrichment

[12]. Heller

[13]. Roper

[14]. national association giften children

[15] . gijesel

[16] . Illi noise